Skip to main content

Κατοχικό Έργο

«Έχοντας βιώσει τα δύσκολα και σκοτεινά χρόνια της κατοχής, θεωρώ δικαίωμα, αλλά ταυτόχρονα και χρέος μου να μεταδώσω στις νέες γενιές, αλλά και σ’ αυτές που θα ρθουν, εικόνες, συναισθήματα και μηνύματα ενός ολόκληρου λαού που αγωνίστηκε, πάλεψε σκληρά για την απελευθέρωση του και έπειτα από τη θυσία και την αυτοθυσία πολλών συνανθρώπων μας την πέτυχε. Εγώ ήμουν παιδί τότε, αλλά οι σκληρές εικόνες και ο συνεχής φόβος από το ρυθμικό πάτημα της μπότας του κατακτητή κι απ’ τον ήχο των αεροπλάνων έχουν τυπωθεί βαθιά στην ψυχή μου. Έντονο και αξεπέραστο βίωμά μου στάθηκε η πείνα κι ο ανελέητος αγώνας για επιβίωση.

Παρ’ όλα αυτά, επέζησα!.

Κι επειδή θεωρώ το παρόν και το μέλλον άρρηκτα συνδεδεμένο με το παρελθόν, αποφάσισα να αποτυπώσω τα συναισθήματα και τα βιώματα αυτής της σκληρής εποχής πάνω στον μουσαμά. Για να θυμάμαι εγώ και οι συνομήλικοι μου, για να μαθαίνουν οι νέοι και οι μεταγενέστεροι. Γιατί μια εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις και αποδεσμεύει συναισθήματα. Νιώθω συνάμα άτυχος και τυχερός που έζησα αυτά τα χρόνια. Βίωσα τον μόχθο, την αγωνία, τον αντίξοο αγώνα αλλά και την ένδοξη εποποιία της εποχής εκείνης. Εύχομαι να μην ζήσουν τα παιδιά μας τέτοιες δύσκολες στιγμές. Εύχομαι όμως, ταυτόχρονα, να μάθουν να αποκτούν αξίες και ιδανικά σε σωστούς δρόμους, έστω κι αν είναι δυσκολοδιάβατοι και μακριοί. Η ζωή άλλωστε, κερδίζεται, δεν χαρίζεται. Ο θεατής και ο αναγνώστης του έργου μου, ας προσπαθήσει να ξυπνήσει, μέσα από το δικό μου έργο, δικές του θύμησες και συναισθήματα, αξίες και ιδανικά.»

Με σεβασμό στον άνθρωπο και στην ιστορία.
Χαράλαμπος Στέφος
Αρχές δεκαετίας του 60, ο Χαράλαμπος Στέφος δημιουργεί μια σειρά έργων με τον τίτλο «Κατοχή-Πείνα», μιας και τα θέματά τους ήταν παρμένα από τις δύσκολες στιγμές που πέρασε ο λαός μας σε εκείνη τη χρονική στιγμή της ιστορίας του, αλλά και από προσωπικά βιώματα του καλλιτέχνη, ο οποίος ήταν μικρό παιδί όταν ξέσπασε ο πόλεμος όμως στη μνήμη του χαράχτηκαν για πάντα εικόνες και περιστατικά.

Ο Χαράλαμπος Στέφος γεννήθηκε στον Κόκκινο Δωρίδας και παιδί ήλθε, εγκαταστάθηκε, εργάστηκε και δημιούργησε το καταξιωμένο ζωγραφικό του έργο στην Άμφισσα. Θεματικό του κέντρο υπήρξε το κατ' εξοχήν ελληνικό, το ρουμελιώτικο τοπίο. Σ' αυτό εστίασε, το παρατήρησε, το μελέτησε και το απέδωσε με τα απαράμιλλα χρώματα και το φως του. Στην ενότητα των πινάκων του «Κατοχή – πείνα» εξέφρασε τη φρίκη του πολέμου (Β' Παγκόσμιος) και την ανάγκη ανάπτυξης σε κάθε εποχή αποτελεσματικών μηχανισμών αντίστασης.
Για την ενότητα αυτή «Κατοχή – πείνα» έχει γραφεί και σταχυολογούμε τα ακόλουθα:

Αρχές της δεκαετίας του '60, πλάι στης καθημερινής βιοπάλης το μόχθο, με μια πυρετώδη προσπάθεια, χωρίς επαφές και συζητήσεις, την πολλή συνάφεια του κόσμου, ο Χαράλαμπος Στέφος δημιούργησε τη σειρά ΚΑΤΟΧΗ – ΠΕΙΝΑ, και ίσως ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ. Εξήντα δύο (62) καταμετρημένους πίνακες-έργα, άλλα με κάρβουνο στο απλό χαρτί/χαρτόνι, άλλους σε πανί κάμποτ μεγαλυτέρων διαστάσεων με χρώμα, 3-4, λίγες τέμπερες και μελάνι. Η σειρά ολοκληρώθηκε στα μέσα εκείνης της δεκαετίας ('60) και παρέμενε χρόνια στο ατελιέ του ζωγράφου. Ο απαράμιλλος εκφραστής των νεκρών φύσεων και των παραστατικών τοπίων του φωτός, των χρωμάτων και της αιθρίας, έχει μεταφερθεί, με το παρουσιαζόμενο έργο, σε ένα άλλο επίπεδο, μια άλλη διάσταση. Των πασχόντων μέχρι θανάτου προσώπων, των σχηματοποιημένων μορφών, των χαρακτηριστικών-ερμηνεύσιμων συμβόλων, του ζοφερού σκότους και της συσσωρευμένης οδύνης. Υπάρχουν λιγώτερες οι παραστατικές συνθέσεις, τα θεματικά πολυπρόσωπα έργα. Η καρτερική σειρά των εξουθενωμένων στο συσσίτιο. Η μάνα που οδύρεται πάνω απ' το σκοτωμένο παιδί της. Κεντρικός άξονας της σύνθεσης είναι οι συνέπειες του πιο απάνθρωπου δεινού που γνώρισε ο κόσμος: του πολέμου, σε μια απόκεντρη γωνιά της ελληνικής περιφέρειας. Η αποτύπωση της βιωμένης συμφοράς και του τελευταίου σταδίου του πόνου λίγο πριν τη μοιραία κατάληξη. Τα μάτια ορθάνοιχτα στο κενό, την άβυσσο, απογυμνωμένα από όλα, μόνο το χτυπητό μαύρο πλαίσιο, ένα γύρο τα περισφίγγει... Οι άνθρωποι στις αποχρώσεις του γκρίζου και του μαύρου. Ο κατακτητής βλοσυρός στη στολή του.

Πρωταγωνιστές του απεικονιζόμενου δράματος είναι τα παιδιά και οι νέοι. Εξαθλιωμένα, γυμνητεύοντα, σκελετωμένα, άλλοτε στα χέρια της μάνας, άλλοτε ίσα που στέκονται όρθια, συχνά πεσμένα, ανήμπορα πια το τέλος τους εγγύς, είτε να ζητούν στα σκουπίδια (με λίγες γραμμές, λιτά και σχεδόν υπαινικτικά δοσμένα) λίγη τροφή. Με άδεια πινάκια στο χέρι είτε κάποιο ξεροκόμματο και της αθωότητας το παράπονο στα μεγάλα ορθάνοιχτα μάτια, που κοιτούν κατά το πρόσωπο. Η κίνησή τους δύσκολη, έως σβησμένη. Και διαρκώς παρόντα τα παιδιά, τα πιο αθώα, τα πιο ευάλωτα κι ευπαθή θύματα της πιο απάνθρωπης βίας.

Την ενότητα των πινάκων της ΚΑΤΟΧΗΣ – ΠΕΙΝΑΣ διαπερνά πέρα ως πέρα η ένταση του σπαραχτικού πόνου, το πνεύμα της θυσίας και της εγκατάλειψης του αθώου θύματος, η διαμαρτυρία για την καταρράκωση του ανθρωπισμού. Οι σχηματοποιημένες μορφές των προσώπων, στεγνές και βασανισμένες έως θανάτου από ανείπωτη συμφορά, η αφαίρεση, τα μουντά χρώματα, η λιτή γραμμή, ο ριζικός περιορισμός της προοπτικής, μια ενίοτε σκόπιμη σύγχυση του αρχιτεκτονικού σχεδίου των συνθέσεων, συνέπεια μεγάλης ψυχικής ταραχής, αλλά και επιδιωκόμενη πρόκλησή της, κλιμακώνουν συναισθηματικές φορτίσεις, ικανές να επιφέρουν τη μέθεξη και στον πιο ανυποψίαστο θεατή.

Επιθυμία του Χαράλαμπου Στέφου ήταν η σειρά και των 62 πινάκων -που έχει από χρόνια προταθεί στο Δήμο Άμφισσας (τώρα Δελφών) η δωρεά τους- να παραμείνει ως σύνολο και να εκτίθεται αδιάλειπτα κι απρόσκοπτα στο κοινό. Γι' αυτό και δεν έχει πωληθεί, ως σήμερα, κανένας. Ευθύνη όχι των αρμοδίων, αλλά του τόπου κι όλων μας, είναι η πραγματοποίηση, με τους καλλίτερους δυνατούς όρους αυτής της επιθυμίας στη μνήμη πλέον του καλλιτέχνη που «έφυγε» (2009) χωρίς να τη δει πραγματοποιημένη...
Δ.Χ.Παλούκης